در مقاله چطور جلوی خونریزی شدید را بگیریم قصد داریم به شما آموزش دهیم چگونه با روش‌های ساده اما حیاتی مثل فشار مستقیم، بالا نگه داشتن عضو و بستن صحیح زخم جلوی خونریزی را بگیرید. همچنین به اشتباهات رایجی که افراد هنگام کمک به مصدوم مرتکب می‌شوند اشاره می‌کنیم.
چرا کنترل خونریزی اهمیت دارد؟
بدن انسان به طور میانگین حدود ۵ تا ۶ لیتر خون دارد. از دست دادن بیش از یک لیتر خون در مدت کوتاه می‌تواند فرد را وارد وضعیت بحرانی کند. در شرایط اورژانسی، حتی ۳ تا ۴ دقیقه تأخیر در کنترل خونریزی می‌تواند تفاوت بین زندگی و مرگ باشد.
کنترل خونریزی شدید نه‌تنها باعث نجات جان مصدوم می‌شود، بلکه از بروز شوک هیپوولمیک (افت شدید فشار خون به دلیل کمبود حجم خون) هم جلوگیری می‌کند. این همان وضعیتی است که بسیاری از مصدومان تصادفات قبل از رسیدن آمبولانس به آن دچار می‌شوند.
انواع خونریزی و تفاوت آن‌ها
برای انتخاب روش مناسب کنترل خونریزی باید ابتدا بدانیم با چه نوع خونریزی روبه‌رو هستیم:
- خونریزی سرخرگی (Arterial bleeding)
- خطرناک‌ترین نوع خونریزی
- خون به رنگ قرمز روشن است و با فشار زیاد فواره‌وار بیرون می‌جهد
- به دلیل فشار خون بالا، قطع آن بسیار دشوار است
- خونریزی وریدی (Venous bleeding)
- خون تیره‌رنگ است و به‌طور یکنواخت اما پیوسته جریان دارد.
- کنترل آن آسان‌تر از خونریزی سرخرگی است ولی همچنان تهدیدکننده حیات محسوب می‌شود.
- خونریزی مویرگی (Capillary bleeding)
- معمولاً سطحی است و خون به صورت تراوش آرام از زخم خارج می‌شود.
- این نوع خونریزی به‌راحتی با پانسمان ساده قابل کنترل است.
شناخت این تفاوت‌ها کمک می‌کند تا در شرایط بحرانی تصمیم درست بگیریم و سریع‌ترین روش کنترل را به‌کار ببریم.
اصول اولیه کنترل خونریزی شدید
- آرامش خود را حفظ کنید
در شرایط اورژانسی، استرس می‌تواند شما را از اقدام سریع بازدارد. نفس عمیق بکشید و بدانید که چند اقدام ساده، سرنوشت مصدوم را تغییر می‌دهد.
- ایمنی خودتان را اولویت دهید
پیش از هرگونه تماس با مصدوم، مطمئن شوید محیط امن است (خطر آتش، برق، برخورد خودرو و … وجود ندارد). همچنین در صورت امکان از دستکش یکبار مصرف یا پارچه تمیز برای جلوگیری از انتقال بیماری استفاده کنید.
- تماس با اورژانس
در همان لحظات ابتدایی، فرد دیگری را مسئول تماس با شماره اورژانس (۱۱۵ در ایران) کنید. حتی اگر خونریزی کنترل شد، نیاز به بررسی تخصصی پزشک وجود دارد.
فشار مستقیم؛ مهم‌ترین روش نجات‌دهنده
اصلی‌ترین و سریع‌ترین راه برای کنترل خونریزی شدید، فشار مستقیم روی زخم است.
یک گاز استریل یا در صورت نبود، یک تکه پارچه تمیز روی زخم قرار دهید.
با کف دست یا انگشتان خود به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه فشار مداوم وارد کنید.
هرگز پانسمان خیس‌شده از خون را برندارید؛ در صورت ادامه خونریزی، فقط لایه‌های جدید را روی آن قرار دهید.
این روش ساده در اغلب موارد می‌تواند خونریزی را متوقف یا به‌شدت کاهش دهد تا تیم پزشکی برسد.
بالا نگه داشتن عضو آسیب‌دیده
اگر خونریزی مربوط به دست یا پا باشد، سعی کنید عضو را بالاتر از سطح قلب نگه دارید. این کار باعث کاهش فشار خون در محل زخم شده و شدت خونریزی را کم می‌کند. البته این روش در صورتی مناسب است که احتمال شکستگی استخوان وجود نداشته باشد.
استفاده از باند و پانسمان فشاری
پس از کنترل اولیه با فشار مستقیم، باید زخم را ثابت نگه داشت.
گاز استریل را روی زخم قرار دهید.
با یک باند یا پارچه تمیز، محکم اما نه خیلی سفت دور عضو بپیچید.
مطمئن شوید گردش خون کامل قطع نشود (انگشتان باید همچنان رنگ طبیعی داشته باشند).
استفاده از فشار نقطه‌ای
در خونریزی‌های سرخرگی که فشار مستقیم کافی نیست، می‌توان با فشار دادن شریان‌های اصلی نزدیک زخم جریان خون را کاهش داد. برای مثال:
در خونریزی دست: فشار روی شریان بازویی در قسمت داخلی بازو.
در خونریزی پا: فشار روی شریان رانی در کشاله ران.
این روش نیازمند شناخت دقیق محل شریان‌هاست و معمولاً در دوره‌های آموزشی تخصصی آموزش داده می‌شود.
تورنیکه؛ آخرین گزینه
تورنیکه یا همان بستن محکم عضو با باند یا کمربند برای قطع کامل جریان خون فقط در شرایطی استفاده می‌شود که:
خونریزی بسیار شدید باشد و هیچ روشی جواب ندهد.
مصدوم در معرض مرگ فوری باشد.
یا قطع عضو از قبل اجتناب‌ناپذیر شده باشد.
تورنیکه باید بالاتر از زخم (بین زخم و قلب) بسته شود و هرگز بیشتر از دو ساعت در محل نماند. این روش تنها زمانی توصیه می‌شود که شخص آموزش‌دیده باشد.
چه کارهایی را نباید انجام دهیم؟
خونریزی را با دست خالی لمس نکنید (خطر عفونت و انتقال بیماری).
پانسمان خیس‌شده را برندارید؛ فقط لایه جدید اضافه کنید.
روی اجسام فرو رفته (مثل چاقو یا شیشه) فشار مستقیم ندهید؛ در این حالت باید اطراف جسم پانسمان شود.
هرگز برای «دیدن زخم» پانسمان را باز و بسته نکنید.
برای جزئیات بیشتر درباره این موضوع حیاتی، پیشنهاد می‌کنیم حتماً مقاله‌ی چه زمانی نباید به مصدوم دست بزنیم را مطالعه کنید.
نقش آموزش در کنترل خونریزی
دانستن اصول کنترل خونریزی کافی نیست؛ در شرایط واقعی، استرس بالا و ترس باعث می‌شود بسیاری از افراد دچار سردرگمی شوند. تنها راه آماده‌شدن برای این لحظات بحرانی، تمرین عملی و شرکت در دوره‌های آموزشی معتبر است.
در دوره‌های مهارتکس شما یاد می‌گیرید:
چگونه انواع خونریزی را تشخیص دهید.
چه تکنیک‌هایی برای فشار نقطه‌ای وجود دارد.
استفاده صحیح از بانداژها و پانسمان‌های فشاری.
شرایط ویژه مثل خونریزی کودکان یا سالمندان.
تصمیم‌گیری سریع در شرایط بحرانی.
شرکت در این دوره‌ها می‌تواند تفاوت بین مرگ و زندگی عزیزانتان باشد.
جمع‌بندی
خونریزی شدید یک وضعیت اورژانسی است که نیازمند اقدام سریع، درست و بدون تأخیر است.
با رعایت سه اصل کلیدی:
- فشار مستقیم روی زخم
- بالا نگه داشتن عضو
- پانسمان فشاری
می‌توانید در همان لحظات ابتدایی جان یک انسان را نجات دهید.
همچنین به خاطر داشته باشید که اشتباهات رایج مثل برداشتن پانسمان، لمس مستقیم زخم یا فشار روی اجسام فرو رفته می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
برای اینکه در شرایط واقعی آماده و بی‌استرس عمل کنید، توصیه جدی ما شرکت در دوره‌های آموزشی مهارتکس است؛ جایی که مهارت‌های واقعی زندگی را یاد می‌گیرید و تمرین می‌کنید.
