در سال‌های اخیر مصرف مکمل‌ها در سراسر دنیا به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بسیاری از مردم، بدون آگاهی از اثرات دارویی مواد گیاهی، ویتامین‌ها و مینرال‌ها، آن‌ها را در کنار داروهای نسخه‌ای مصرف می‌کنند و تصور می‌کنند مکمل‌ها «تقریباً بی‌خطر» هستند. این باور غلط باعث شده که تکنسین داروخانه بیش از هر زمان دیگری با موارد جدی تداخل دارویی مواجه شود.
مقدمه
هنگامی‌که فردی داروی قلبی، ضدافسردگی، آنتی‌بیوتیک یا داروی تیروئید مصرف می‌کند و همزمان از مکمل‌هایی مانند امگا ۳، زعفران، دارچین، جینسینگ، ویتامین E یا کلسیم استفاده می‌کند، احتمال بروز تداخل دارویی شدید افزایش می‌یابد.
در بسیاری از موارد این تداخل‌ها نه‌تنها اثر درمان دارو را خنثی می‌کنند بلکه می‌توانند عوارضی مانند خونریزی، افت یا افزایش شدید فشار خون، افت خطرناک قند خون، بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها، اختلال عملکرد کبد، اختلال هورمونی، سندروم سروتونین و حتی آسیب جدی به ارگان‌های حیاتی ایجاد کنند.
یک تکنسین داروخانه وظیفه دارد بیماران را آگاه کند، سوال‌های انضباطی بپرسد، مصرف همزمان دارو و مکمل را بررسی کند و در صورت وجود خطر، بیمار را به پزشک یا داروساز ارجاع دهد.
این مقاله یکی از کامل‌ترین منابع آموزش تداخل دارویی برای تکنسین داروخانه است و دقیقاً بر اساس نیازهای عملی کار در داروخانه نوشته شده است. به‌طوری‌که هر تکنسین داروخانه با مطالعه این راهنما می‌تواند با اطمینان تشخیص دهد کدام مکمل‌ها با داروهای رایج بیشترین خطر را دارند.
تداخل دارویی مکمل‌ها با داروهای قلبی
داروهای قلبی، ضدانعقادها و داروهای ضدپلاکت از حساس‌ترین داروهای پزشکی هستند. کوچک‌ترین تغییر در جذب، اثر یا متابولیسم این داروها می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد.
بیماران قلبی معمولاً چند دارو همراه با چند مکمل مصرف می‌کنند. این ترکیب، احتمال تداخل دارویی را چندبرابر می‌کند.
مکمل‌های مهمی که با داروهای قلبی تداخل دارند
۱. امگا ۳
امگا ۳ یکی از رایج‌ترین مکمل‌ها است و بیمارها معمولاً فکر می‌کنند کاملاً بی‌خطر است.
اما مصرف همزمان امگا ۳ با داروهای زیر خطرناک است:
- وارفارین
- پلاویکس
- آسپرین
- ریواروکسابان
- دابیگاتران
علت: امگا ۳ خاصیت ضدانعقادی دارد و تجمع پلاکتی را کاهش می‌دهد. این اثر وقتی با داروهای رقیق‌کننده خون ترکیب می‌شود می‌تواند به خونریزی داخلی شدید، کبودی گسترده یا خونریزی گوارشی منجر شود.
۲. ویتامین E
ویتامین E در دوزهای بالا، عملاً یک رقیق‌کننده خون است.
تداخل با:
- وارفارین
- پلاویکس
- NOACها
در بیماران با اختلالات انعقادی، مصرف همزمان ممکن است باعث خونریزی غیرقابل کنترل شود.
۳. سیر (Garlic)
سیر به‌طور طبیعی مهارکننده تجمع پلاکت است.
مصرف میان‌مدت یا بلندمدت مکمل سیر در کنار داروهای ضدانعقاد، یکی از شایع‌ترین عوامل خونریزی گوارشی است.
۴. کوآنزیم Q10
کوآنزیم Q10 در بیماران مصرف‌کننده استاتین به‌طور گسترده استفاده می‌شود، اما ممکن است باعث تغییر در سطح کلسترول LDL شود.
در بعضی بیماران، مصرف همزمان Q10 با استاتین‌ها موجب کاهش اثر استاتین و بالا رفتن دوباره چربی خون می‌شود.
تداخل دارویی مکمل‌ها با داروهای اعصاب
داروهای اعصاب مانند SSRIها، SNRIها، ضداضطراب‌ها و داروهای خواب‌آور، سیستم عصبی مرکزی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.
مصرف همزمان مکمل‌هایی که بر مسیرهای نوروشیمیایی اثر دارند می‌تواند خطرناک باشد.
مکمل‌های تداخل‌زا
۱. زعفران
زعفران در دوزهای بالا اثر سروتونرژیک دارد.
همزمان با داروهای زیر خطر «سندروم سروتونین» بالا می‌رود:
- فلوکستین
- سرترالین
- سیتالوپرام
- فلووکسامین
- ونلافاکسین
این سندروم می‌تواند به افزایش شدید ضربان قلب، فشار خون بالا و در موارد شدید، مرگ منجر شود.
۲. ملاتونین
ملاتونین با داروهای خواب‌آور مانند:
- کلونازپام
- آلپرازولام
- زولپیدم
باعث خواب‌آلودگی شدید، ضعف تمرکز و کاهش سطح هوشیاری می‌شود.
۳. جینسینگ
جینسینگ سطح انرژی و فشار خون را افزایش می‌دهد.
مصرف همزمان با:
- داروهای MAOI
- داروهای ضدافسردگی محرک‌زا
می‌تواند موجب افزایش شدید فشار خون شود.
۴. 5-HTP
5-HTP پیش‌ساز سروتونین است.
مصرف همزمان با SSRIها یا SNRIها ریسک سندروم سروتونین را تشدید می‌کند.
مکمل‌هایی که اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند
یکی از خطرناک‌ترین تداخل‌ها بین مکمل‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها است.
وقتی جذب آنتی‌بیوتیک‌ها کاهش یابد، اثربخشی آن کم شده و می‌تواند به مقاومت آنتی‌بیوتیکی منجر شود.
مکمل‌های مهم تداخل‌زا
۱. کلسیم
کلسیم با برخی آنتی‌بیوتیک‌ها کمپلکس می‌سازد و اجازه نمی‌دهد جذب شوند.
داروهای حساس:
- سیپروفلوکساسین
- تتراسایکلین
- داکسی‌سایکلین
۲. آهن
آهن یکی از شدیدترین عوامل کاهش جذب آنتی‌بیوتیک‌ها است.
به‌خصوص:
- آزیترومایسین
- سفالکسین
- آموکسی‌سیلین
۳. منیزیم
منیزیم موجود در مکمل‌ها یا آنتی‌اسیدها جذب آنتی‌بیوتیک‌ها را مختل می‌کند.
تداخل دارویی مکمل‌ها با داروهای دیابت
بیماران دیابتی معمولاً چند داروی مختلف مصرف می‌کنند.
مصرف همزمان مکمل‌ها ممکن است باعث افت یا افزایش شدید قند خون شود.
مکمل‌های مهم
۱. جینسینگ
سطح قند خون را پایین می‌آورد.
در ترکیب با انسولین یا متفورمین ممکن است هیپوگلیسمی شدید ایجاد کند.
۲. دارچین
اثر داروهای کاهنده قند خون را دو برابر می‌کند.
۳. بیوتین
در دوزهای بالا باعث اختلال در نتایج آزمایشات قند خون می‌شود.
تداخل مکمل‌ها با داروهای تیروئید
داروی لووتیروکسین حساس‌ترین داروی هورمونی است و جذب آن تحت‌تاثیر بسیاری از مکمل‌ها قرار می‌گیرد.
سه مکمل مهم
- آهن
- کلسیم
- سویا
مکمل‌های ذکرشده جذب لووتیروکسین را تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهند.
بنابراین تکنسین داروخانه باید توصیه کند داروی تیروئید ۴ ساعت فاصله از هر مکمل داشته باشد.
مکمل‌هایی که اثر قرص‌های جلوگیری از بارداری را کم می‌کنند
این موضوع کمتر شناخته شده است.
مکمل‌های تداخل‌زا:
- ویتامین C دوز بالا
- عصاره چای سبز
- زینک دوز بالا
این مکمل‌ها با تغییر سطح هورمون‌ها اثر قرص‌های ضدبارداری را کاهش می‌دهند.
تداخل مکمل‌ها با مسکن‌ها
مصرف همزمان مسکن‌ها با مکمل‌ها بسیار رایج و خطرناک است.
تداخل‌ها
- جینکو با آسپرین → خونریزی
- سیر با ایبوپروفن → خونریزی گوارشی
- ویتامین K با داروهای ضدانعقاد → خنثی کردن اثر رقیق‌کننده‌ها
جمع‌بندی جامع برای تکنسین داروخانه
در یک جمله:
مکمل‌ها بی‌خطر نیستند و می‌توانند عملکرد داروها را تغییر دهند.
تکنسین داروخانه باید همیشه:
- از همه بیماران درباره مصرف مکمل سؤال کند.
- تداخل دارویی را تشخیص دهد.
- برای فاصله زمانی دارو و مکمل راهنمایی دقیق ارائه کند.
- موارد خطرناک را به پزشک یا داروساز ارجاع دهد.
- مصرف همزمان مکمل‌ها را کنترل کند.
یکی از بهترین راهها برای ورود شما به دنیای داروسازی شرکت در دوره آموزشی تکنسین داروخانه مهارتکس با مدرک معتبر و قابل ترجمه جهاددانشگاهی است .
نویسنده تکنسین داروخانه: نسترن احمدی – مدیر گروه پزشکی
منابع
National Institutes of Health – Office of Dietary Supplements
