هیچکس مانند یک تکنسین داروخانه هر روز از نزدیک شاهد این ماجرا نیست. تکنسین داروخانه اولین فردی است که با والدینی مواجه میشود که با نیت خیر اما با اطلاعات ناقص برای کودک دارو میخرند. آنها نسخههایی را تحویل میگیرند، علائم کودک را میشنوند و در برخی موارد با رفتارهایی روبهرو میشوند که جزو خطرناکترین اشتباهات والدین به شمار میرود.
این مقاله بر پایه همین تجربههای واقعی نوشته شده است؛ تجربههایی که نشان میدهد چگونه دارو کودکان اگر نادرست مصرف شود، نهتنها درمانکننده نیست بلکه خود تبدیل به «بیماری» میشود.
در این بخش از مقاله، به دنیای پشتپرده داروهای پرمصرف کودکان میرویم؛ دنیایی که یک تکنسین داروخانه هر روز با آن سر و کار دارد، اما بسیاری از والدین از عمق خطر آن بیخبرند.
چرا مصرف داروی کودک با بزرگسال فرق دارد؟ – نگاه تکنسین داروخانه
برای بسیاری از والدین، دارو، دارو است. فقط کافی است دوز آن کمتر داده شود!
اما از نگاه یک تکنسین داروخانه، این یکی از بزرگترین اشتباهات والدین است. بدن کودک با بدن بزرگسال یکسان نیست:
- متابولیسم متفاوت
- حساسیت بیشتر
- سرعت جذب سریعتر
- ریسک بالاتر مسمومیت
- کبد و کلیههایی که هنوز کامل رشد نکردهاند
این یعنی یک مقدار کوچک اشتباه، زمانبندی نادرست یا انتخاب داروی نامناسب، میتواند وارد محدوده خطر شود.
به همین دلیل است که دارو کودکان باید دقیقتر، محتاطانهتر و تحت نظر مصرف شود.
مثلاً:
کودکی که تب دارد، ممکن است تنها با یک دوز اشتباه استامینوفن وارد خطر مسمومیت کبدی شود. یا شربت سرماخوردگی که برای بزرگسالان آزاد است، در کودک زیر شش سال میتواند باعث افسردگی تنفسی شود.
بزرگترین اشتباهات والدین در مصرف دارو کودکان از نگاه تکنسین داروخانه
تجربهی روزانه یک تکنسین داروخانه نشان میدهد که والدین معمولاً با نیت خوب اما با اطلاعات ناقص، به دام اشتباهات والدین میافتند.
برخی از این اشتباهات، کوچک و قابلاصلاحاند، اما برخی دیگر میتوانند آغازگر فاجعه باشند.
۱. استفاده از داروهای بزرگسالان برای کودک و نصف کردن دوز
والدینی که میگویند:
«نصف قرص را دادم، دیگه چیزی نمیشه!»
اما در واقع:
نوع متابولیسم متفاوت است
ترکیب داروهای بزرگسال معمولاً مناسب کودک نیست
حتی نصف یک قرص بزرگسال میتواند چند برابر نیاز یک کودک باشد
این یکی از خطرناکترین اشتباهات والدین است.
۲. مصرف خودسرانه آنتیهیستامینها
بسیاری از والدین از نظر تکنسین داروخانه تصور میکنند «شربت آلرژی، بیخطره».
درواقع نه!
بعضی آنتیهیستامینها ممکن است:
ضربان قلب را بالا ببرند
خواب کودک را مختل کنند
حتی در کودکان کمسن، ایجاد تشنج کنند
۳. مخلوط کردن دارو با شیر یا غذا
تکنسین داروخانه بارها دیده:
«بچه دارو نمیخوره، توی شیر قاطی کردم!»
درحالیکه:
شیر جذب برخی داروها را مختل میکند
غذا میتواند اثر دارو را کم یا زیاد کند
کودک ممکن است غذای مخلوط با دارو را کامل نخورد و دوز نصفه وارد بدن شود
این هم از آن اشتباهات والدین است که معمولاً پنهانی اما خطرناک اتفاق میافتد.
۵ داروی پرمصرف که جان کودک را تهدید میکنند
در این بخش وارد جزئیات داروهایی میشویم که تکنسین داروخانه بیشترین ملاقات با آنها دارد—داروهایی که والدین زیاد میخرند، اما خطر واقعیشان را نمیشناسند.
۱. استامینوفن – مسکن محبوب، اما یک قدم تا مسمومیت
استامینوفن یک داروی امن به نظر میرسد، اما در کودکان:
- فاصله دوز درمانی و دوز سمی بسیار کم است
- دفعات مصرف باید دقیق باشد
- در تبهای ویروسی ممکن است باعث افزایش ریسک آسیب کبدی شود
یک تکنسین داروخانه بارها کودکانی را دیده که با دوز بالای استامینوفن به اورژانس هدایت شدهاند.
۲. ایبوپروفن – مفید اما خطرناک برای معده
والدین گاهی این دارو را پشتسرهم میدهند.
اما در کودکان میتواند باعث:
- خونریزی معده
- آسیب کلیوی
- کاهش آب بدن
شود.
۳. آنتیبیوتیکها – اشتباه رایج والدین
تکنسین داروخانه معمولاً با جمله زیر روبهرو میشود:
«همین را دفعه قبل گرفتیم، خوب شد؛ دوباره همان را میخوام.»
درحالیکه:
- علت بیماری ممکن است ویروسی باشد
- مقاومت دارویی بالا میرود
- بدن کودک ضعیف میشود
این دارو کودکان نیست؛ این یک سوءِمصرف خطرناک است.
چرا تکنسین داروخانه نقش حیاتی در آموزش والدین دارد؟
یک تکنسین داروخانه فقط دارو نمیدهد—او خط اول آگاهیرسانی است.
تکنسین داروخانه بیشتر از هر فرد دیگری با والدینی روبهرو میشود که:
- داروی اشتباه انتخاب کردهاند
- دوز اشتباه میدهند
- بدون تشخیص پزشک دارو تهیه میکنند
- باورهای غلط درباره داروها دارند
به همین دلیل، آموزش والدین جزو مهمترین مسئولیتهای حرفهای اوست.
تببرها و مسکنها؛ رایجترین نقطهضعف والدین در مصرف دارو کودکان
در نگاه اول، استفاده از داروهای سادهای مانند استامینوفن و ایبوپروفن کاملاً بیضرر به نظر میرسد. اما از دید یک تکنسین داروخانه، این بخش یکی از خطرناکترین «اشتباهات والدین» در مصرف دارو کودکان است. بسیاری از والدین تصور میکنند هر زمان کودک تب یا بیقراری داشت، باید فوراً دارو بخورد. همین تصور باعث مصرف بیشازحد، تداخل دارویی و حتی آسیب کبدی میشود.
از همه مهمتر، والدین اغلب از «دوز صحیح» بیخبرند و بر اساس سن تجویز میکنند، نه وزن. این در حالی است که دوز تمام داروهای تببر براساس وزن محاسبه میشود، نه براساس ظاهر کودک. یک تکنسین داروخانه بارها شاهد بوده که والدین برای آرام کردن کودک، دو دارو را پشت سر هم استفاده میکنند یا زمانبندی مصرف را رعایت نمیکنند. همین خطاهای کوچک، پایه بسیاری از عوارض دارویی است.
آنتیهیستامینها؛ دشمن پنهان خواب و سیستم عصبی کودکان
بسیاری از خانوادهها برای هر علامت کوچک مانند آبریزش یا خارش، به سراغ آنتیهیستامینها میروند؛ بدون آنکه بدانند این دسته داروها در کودکان زیر ۶ سال باید با احتیاط زیاد مصرف شوند.
اشتباهات والدین در مصرف آنتیهیستامینها شامل موارد زیر است:
- دادن دارو برای بیخواب نشدن کودک
- مصرف خودسرانه شبانه برای آرام کردن گریه
- استفاده همزمان با شربت سرماخوردگی که خودش آنتیهیستامین دارد
یک تکنسین داروخانه میداند که مصرف زیاد این داروها میتواند باعث تشنج، بیقراری شدید یا خوابآلودگی خطرناک شود. والدین معمولاً تصور میکنند دارو «گیاهی» است، در حالی که بسیاری از شربتهای ضدحساسیت حتی برای کودک ۲–۳ ساله هم ممکن است مشکلساز باشد.
شربت سرفه؛ بیتقصیرترین داروی خطرناک برای کودکان
سرفه در کودکان اغلب به دلیل ویروسی بودن نیاز به دارو ندارد؛ اما والدین مصرّند که چیزی به کودک بدهند. شربتهای سرفه ترکیبات متعددی دارند: ضدسرفه، خلطآور، آنتیهیستامین، ضداحتقان و حتی کافئین.
این ترکیبها برای بدن کوچک کودک مناسب نیستند و یک تکنسین داروخانه بارها دیده والدینی که چند نوع شربت همزمان میدهند، بدون اینکه بدانند ترکیباتشان با هم تداخل دارد.
این دقیقاً همان اشتباهات والدین است که جان کودک را تهدید میکند.
علائم خطر مصرف اشتباه شربت سرفه شامل:
- خوابآلودگی شدید
- ضربان قلب بالا
- بیقراری غیرطبیعی
- استفراغ مکرر
داروهای گیاهی؛ اشتباهی که والدین تصور میکنند بیخطر است
یکی از بزرگترین تصورات غلط این است: «داروی گیاهی ضرر ندارد.»
این جمله از دید تکنسین داروخانه کاملاً اشتباه و حتی گاهی مرگبار است.
برخی داروهای گیاهی برای کودکان زیر ۲ یا ۳ سال ممنوع هستند؛ مثل فرآوردههای حاوی عسل، اکالیپتوس، نعناع یا آویشن.
اما اشتباه رایج والدین چیست؟
اینکه دوز گیاهی را دو برابر میدهند چون «طبیعی» است!
گیاهان میتوانند باعث حساسیت، مسمومیت، تداخل با داروی تببر و حتی افت نفس شوند.
اشتباهات والدین در نگهداری دارو کودکان
یکی از خطراتی که کمتر دربارهاش صحبت میشود، اشتباه در نحوه نگهداری دارو است. بسیاری از والدین شربت آنتیبیوتیک ساختهشده را بیرون یخچال میگذارند، سرنگ دارو را میشویند اما خوب خشک نمیکنند، یا داروهای تاریخگذشته را در خانه نگه میدارند.
یک تکنسین داروخانه بارها والدینی را دیده که داروی کودک را در کیف، ماشین یا بالای شوفاژ نگه میدارند.
این کار باعث:
- کاهش اثر دارو
- رشد باکتری
- مسمومیت ناشی از داروی فاسد
میشود.
نسخهپیچی خطرناک از شبکههای اجتماعی
از نگاه یک تکنسین داروخانه، یکی از ریشهدارترین اشتباهات والدین اعتماد به نسخههای فضای مجازی است.
نسخههایی مثل:
- برای سرفه اینو بده،
- برای تب این ترکیب رو بساز،
- برای دلدرد این شربت رو بده.
این توصیهها نهتنها علمی نیست بلکه با وضعیت جسمی کودک همخوانی ندارد و میتواند خطرناک باشد.
چه زمانی نیاز به مراجعه سریع به پزشک است؟
اینجا بخش مهمی است که بسیاری از والدین نمیدانند.
موارد زیر نیازمند مراجعه فوری است:
- بیحالی شدید
- تغییر هوشیاری
- کبودی لبها
- تنفس سخت
- استفراغ مکرر بعد از مصرف دارو
- تب بیش از ۳۸ که با دارو کنترل نمیشود
یک تکنسین داروخانه میگوید مشکل والدین این نیست که دارو میدهند، مشکل این است که نمیدانند چه زمانی نباید دارو بدهند.
جمعبندی: حرف آخر تکنسین داروخانه به والدین
مصرف دارو کودکان یک موضوع حساس است. اشتباهات کوچک، بهخصوص در سالهای اولیه زندگی، میتواند باعث مشکلات جدی شود. هدف این مقاله ترساندن والدین نیست، بلکه آگاه کردن آنها از اشتباهات رایج است؛ اشتباهاتی که روزانه هزاران تکنسین داروخانه با چشم خود میبینند.
با گذراندن دوره آموزش تکنسین داروخانه به راحتی میتونیم هم یه مسیر شغلی عالی برای خودمون بسازیم و هم فرزندانمون رو از این اشتباهات در امان نگاه دارم، یکی از بهترین این دوره ها دوره آموزشی تکنسین داروخانه مهارتکس با ندم جهاددانشگاهی میباشد.
نویسنده: نسترن احمدی – مدیر گروه پزشکی
منابع
American Academy of Pediatrics – Safe Medication Use in Children
WHO Guidelines on Pediatric Medicines
Mayo Clinic – Common Medication Mistakes in Children
