داشتن دانش کافی برای برخورد صحیح با فرد بیهوش نه‌تنها می‌تواند جان او را نجات دهد بلکه از بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر بعدی نیز جلوگیری می‌کند. در راهنمای گام‌به‌گام کمک به فرد بیهوش، به بررسی نحوه‌ی برخورد با یک فرد بیهوش تا رسیدن اورژانس می‌پردازیم. هدف ما این است که شما با کسب این دانش، در لحظه بحران بهترین تصمیم را بگیرید.
گام اول: حفظ خونسردی و ارزیابی موقعیت
اولین قدم در مواجهه با فرد بیهوش، حفظ آرامش است. در شرایط اضطراری، استرس می‌تواند باعث تصمیم‌گیری‌های اشتباه شود. ابتدا صحنه را بررسی کنید. اطمینان حاصل کنید که محیط امن است. به‌عنوان مثال، اگر فرد در وسط خیابان بیهوش شده است، ابتدا باید از برخورد خودروها جلوگیری کرده و فرد را به مکان امنی منتقل کنید. اگر در محیط بسته هستید، مانند خانه یا اداره، خطراتی مانند گاز نشت‌کرده، سیم برق یا سقوط اجسام را بررسی کنید.
همچنین به‌هیچ‌وجه خود را در معرض خطر قرار ندهید. کمک مؤثر زمانی صورت می‌گیرد که شما خودتان در امان باشید.
گام دوم: بررسی واکنش‌پذیری فرد
بعد از اطمینان از امنیت محل، به سمت فرد بروید و بررسی کنید که آیا واکنشی دارد یا خیر. به‌آرامی شانه‌های فرد را تکان دهید و با صدای بلند او را صدا بزنید. مثلاً بگویید: «حال‌تان خوبه؟ می‌شنوین منو؟»
اگر فرد واکنشی نشان نداد، این نشانه بیهوشی است و باید فوراً اقدامات بعدی را آغاز کنید.
گام سوم: تماس با اورژانس
در سریع‌ترین زمان ممکن، با شماره اورژانس کشور خود تماس بگیرید. در ایران، شماره اورژانس ۱۱۵ است. هنگام تماس، اطلاعات زیر را به‌دقت ارائه دهید:
موقعیت دقیق مکانی که در آن هستید
وضعیت ظاهری فرد بیهوش (مثلاً آیا نفس می‌کشد یا نه؟ خون‌ریزی دارد یا خیر؟)
زمان تقریبی بیهوش شدن او
هر نشانه خاص یا سابقه‌ای که از فرد می‌دانید (مانند داشتن دیابت یا سابقه تشنج)
پاسخ‌گوی اورژانس ممکن است از شما بخواهد اقداماتی را تا رسیدن امدادگران انجام دهید. با دقت به راهنمایی‌های آن‌ها گوش کنید و دستورالعمل‌ها را اجرا نمایید.
گام چهارم: بررسی راه هوایی و تنفس
در صورتی‌که فرد واکنشی ندارد، مهم‌ترین اولویت بررسی تنفس و راه هوایی است. سر فرد را به‌آرامی به عقب خم کنید و چانه او را بالا بیاورید تا راه هوایی باز شود. گوش خود را نزدیک دهان و بینی او قرار دهید تا صدای تنفس را بشنوید و هم‌زمان حرکات سینه را زیر نظر بگیرید.
اگر فرد نفس می‌کشد، او را به پهلو بچرخانید تا در صورت وجود استفراغ یا مایعات دهانی، راه هوایی مسدود نشود. اگر تنفس ندارد، باید بلافاصله احیای قلبی ریوی (CPR) را آغاز کنید.
گام پنجم: آغاز احیای قلبی ریوی در صورت نیاز
در صورت قطع تنفس، باید CPR را در اسرع وقت انجام دهید. این کار شامل فشردن قفسه سینه و تنفس مصنوعی است. اگر آموزش ندیده‌اید، می‌توانید فقط از فشردن قفسه سینه استفاده کنید.
برای این کار:
فرد را روی سطحی سخت و صاف قرار دهید.
دستان خود را روی مرکز قفسه سینه او بگذارید.
با استفاده از وزن بالاتنه، قفسه سینه را به‌عمق ۵ تا ۶ سانتی‌متر و با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه فشار دهید.
در صورت توانایی، دو بار تنفس مصنوعی پس از هر ۳۰ فشار انجام دهید.
ادامه دهید تا زمانی که فرد شروع به تنفس کند یا نیروهای اورژانس برسند.
گام ششم: بررسی علائم حیاتی
اگر فرد نفس می‌کشد ولی هنوز بیهوش است، هر چند دقیقه یک‌بار علائم حیاتی او را بررسی کنید. تنفس، ضربان قلب و رنگ پوست او را تحت‌نظر داشته باشید. اگر تغییر قابل‌توجهی مشاهده کردید، باید مجدد وضعیت او را به اورژانس اطلاع دهید. همچنین در صورت توقف ناگهانی تنفس یا ضربان قلب، بلافاصله CPR را آغاز نمایید.
گام هفتم: حفظ وضعیت مناسب بدن فرد بیهوش
اگر فرد بیهوش ولی نفس‌کش است، باید در وضعیت ریکاوری یا بهبودی قرار گیرد. این وضعیت شامل خواباندن فرد به پهلو، با سر کمی خم‌شده به عقب، بازو زیر سر و پای بالایی خم‌شده در مقابل پای دیگر است. این حالت از بسته شدن راه هوایی جلوگیری می‌کند و مانع از خفگی در صورت استفراغ می‌شود.
به‌هیچ‌وجه چیزی در دهان فرد قرار ندهید. همچنین سعی نکنید فرد را به‌زور بیدار کنید یا به او مایعات یا دارو بدهید.
گام هشتم: مشاهده علائم هشداردهنده و اطلاع به اورژانس
در طول زمان انتظار برای اورژانس، هرگونه تغییر در وضعیت فرد بیهوش باید به‌سرعت گزارش شود. این تغییرات می‌تواند شامل کبود شدن لب‌ها و صورت، عدم واکنش به درد، لرزش‌های عضلانی، یا توقف ناگهانی تنفس باشد. این نشانه‌ها ممکن است حاکی از وخامت وضعیت بیمار باشند و امدادگران باید در جریان آن‌ها قرار بگیرند.
همچنین اگر فرد پس از مدتی به هوش آمد ولی همچنان گیج، سردرگم یا ناپایدار بود، باز هم نیاز به بررسی تخصصی دارد و نباید به او اجازه ترک محل داده شود.
گام نهم: کنترل محیط اطراف و مدیریت جمعیت
در بسیاری از مواقع، اطرافیان و رهگذران ممکن است جمع شوند و حتی با نیت خوب، بخواهند کمک کنند. اما حضور افراد زیاد ممکن است مانع گردش هوا، حرکت امدادگران یا تمرکز شما شود. از اطرافیان بخواهید فضا را باز نگه دارند. اگر فرد نیاز به حریم خصوصی دارد (مثلاً افتاده روی زمین در فضای عمومی)، سعی کنید با حفظ شأن و احترام او، از وی محافظت کنید.
اگر در مکان شلوغی مانند ایستگاه مترو یا خیابان هستید، از یکی از اطرافیان بخواهید به سمت ورودی محل برود و تیم اورژانس را راهنمایی کند تا سریع‌تر به محل برسند.
گام دهم: جمع‌آوری اطلاعات برای تیم پزشکی
اگر اطرافیان فرد او را می‌شناسند یا مدارکی مثل کیف پول، کارت شناسایی یا دفترچه درمانی همراه دارد، این اطلاعات می‌تواند به تیم پزشکی کمک زیادی بکند. مشخصاتی مثل گروه خونی، داروهای مصرفی، یا داشتن بیماری‌هایی نظیر دیابت یا صرع، می‌توانند در تشخیص و درمان اولیه مؤثر باشند.
اگر شاهد بیهوش شدن فرد بوده‌اید، زمان دقیق بروز این اتفاق، نوع علائم اولیه و وضعیت قبل از بیهوشی را به تیم اورژانس منتقل کنید. این اطلاعات می‌تواند در جلوگیری از آسیب مغزی یا سایر عوارض حاد مفید باشد.
نتیجه‌گیری
بیهوشی یک وضعیت اضطراری جدی است که نیازمند واکنش سریع، مؤثر و آگاهانه است. بسیاری از افراد در مواجهه با فرد بیهوش دچار سردرگمی یا وحشت می‌شوند. اما با دانستن مراحل مشخص کمک‌رسانی، می‌توان هم از بروز آسیب‌های بعدی جلوگیری کرد و هم احتمال زنده ماندن فرد را افزایش داد.
حفظ خونسردی، تماس سریع با اورژانس، بررسی تنفس، انجام CPR در صورت نیاز، قرار دادن فرد در وضعیت بهبودی، و پیگیری علائم تا رسیدن امدادگران، پایه‌های اصلی کمک مؤثر به فرد بیهوش هستند. این اقدامات ساده ولی حیاتی، می‌توانند تفاوت بین مرگ و زندگی باشند.
یادگیری کمک‌های اولیه، شرکت در دوره‌های آموزشی و تمرین عملی، راه‌هایی برای آمادگی بهتر در مواقع بحران هستند. در شرایطی که هر ثانیه ارزش دارد، فقط دانش و تمرین است که شما را به قهرمان زندگی یک انسان تبدیل می‌کند.
