۱۰ اشتباه رایج مردم هنگام آزمایش خون

آزمایش خون تنها یک کار ساده روزمره در سیستم سلامت نیست؛ بلکه دقیق‌ترین و پرکاربردترین ابزار پزشکی برای تشخیص بیماری‌ها، بررسی وضعیت بدن، ارزیابی عملکرد اندام‌ها و حتی پیش‌بینی برخی مشکلات پنهان است. با این حال اغلب مردم تصور می‌کنند آزمایش خون فقط یک سوزن، یک سرنگ و چند قطره خون است.

اما واقعیت این است که پشت هر آزمایش خون، ده‌ها استاندارد، صدها نکته تخصصی و هزاران دلیل علمی وجود دارد که اگر کوچک‌ترین خطایی در آن‌ها رخ بدهد، نتیجه نهایی کاملاً غیرواقعی و گمراه‌کننده خواهد بود. همینجاست که اهمیت شناخت اشتباه رایج خونگیری و شناخت رفتارهایی که مردم پیش از آزمایش خون انجام می‌دهند، آشکار می‌شود. سال‌ها تجربه در بخش نمونه‌گیری و آموزش علوم آزمایشگاهی به من ثابت کرده که بزرگ‌ترین چالش‌ها نه در آزمایشگاه، بلکه در رفتارهای قبل از ورود بیمار به آزمایشگاه رخ می‌دهد؛ همان جایی که مردم فکر می‌کنند همه‌چیز «واضح» و «بدیهی» است، اما درست همان نقطه، منشأ خطاهایی است که گاه مسیر تشخیص را کاملاً عوض می‌کند.

اشتباه رایج خونگیری ناشتا نبودن صحیح قبل از آزمایش خون

بسیاری از مردم پیش از آزمایش خون، مفهوم واقعی ناشتا بودن را درست رعایت نمی‌کنند؛ و این رفتار یکی از رایج‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین اشتباهات است. تقریباً هر روز در آزمایشگاه با افرادی مواجه می‌شویم که با اطمینان می‌گویند «چیزی نخوردم، فقط چای شیرین خوردم» یا «صبحانه نخوردم اما دیشب دیر وقت شام سنگین خوردم»، یا حتی «دو تا خرما خوردم که چیزی نمی‌شود». اما واقعیت این است که همین رفتارهای کوچک می‌تواند نتایج آزمایش خون را به‌شدت دستکاری کند. ناشتا بودن واقعی یعنی ۸ تا ۱۲ ساعت بدون هرگونه کالری، یعنی بدون خرما، چای شیرین، آبمیوه، نسکافه یا حتی نوشیدنی‌های انرژی‌زا. بسیاری از مردم حتی از خوردن داروهای قندی مثل شربت سرفه یا قرص‌های ویتامینی مطلع نیستند که همین مصرف ساده می‌تواند سطح قند خون یا چربی خون را به‌طور چشمگیری تغییر دهد.

وقتی فرد ناشتا نباشد، نتیجه آزمایش خون آن‌قدر نوسان پیدا می‌کند که پزشک به‌طور اشتباه ممکن است فرد را دچار دیابت، اختلال چربی، مشکلات هورمونی یا نارسایی متابولیک تشخیص دهد. این تنها یک نتیجه اشتباه نیست؛ یک مسیر کاملاً غلط است که بیمار را وارد تست‌های گران، داروهای نامناسب و نگرانی‌های بی‌مورد می‌کند. این یک اشتباه رایج خونگیری است که ریشه در ناآگاهی دارد و در جامعه بسیار شایع است.

اشتباه رایج خونگیری ورزش کردن قبل از نمونه گیری آزمایش خون

ورزش، حتی اگر کوتاه و سبک باشد، می‌تواند مقادیر زیادی از شاخص‌های خونی را تغییر دهد. بسیاری از مردم برای آنکه نشاط بیشتری داشته باشند یا برای رسیدن به آزمایشگاه عجله دارند، مسیر را سریع طی می‌کنند یا حتی قبل از آمدن به آزمایشگاه یک جلسه ورزش صبحگاهی انجام می‌دهند. اما واقعیت علمی این است که به محض آغاز فعالیت بدنی، عضلات شروع به مصرف انرژی می‌کنند، پتاسیم وارد خون می‌شود، اسید لاکتیک افزایش می‌یابد، آنزیم‌های عضلانی مثل LDH و CK به‌طور قابل توجهی بالا می‌روند و این تغییرات می‌تواند پزشک را به اشتباهات تشخیصی بزرگ برساند.

مثلاً اگر فردی پس از ورزش سنگین آزمایش خون دهد، ممکن است CK آن‌قدر بالا باشد که پزشک احتمال آسیب عضلانی، التهاب شدید یا حتی مشکلات قلبی را مطرح کند. یا یک ورزش سریع قبل از نمونه‌گیری باعث افزایش قند خون ناگهانی می‌شود و فرد به اشتباه مشکوک به دیابت شناخته می‌شود. این رفتار که بسیاری آن را کوچک می‌دانند، از مهم‌ترین موارد اشتباه رایج خونگیری است.

نوشیدن قهوه یا چای قبل از آزمایش خون

یکی از عادت‌های همیشگی مردم، نوشیدن چای یا قهوه صبحگاهی است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند چون چای «کالری ندارد» پس ناشتا بودن را نقض نمی‌کند؛ اما حقیقت این است که چای و قهوه، به‌ویژه وقتی با شکر مصرف شوند، تأثیر مستقیم بر هورمون‌های استرس، سطح قند خون و حتی عملکرد کلیه دارند. کافئین می‌تواند کورتیزول را افزایش دهد؛ و این هورمون روی قند، چربی و فشار خون اثرات شناخته‌شده دارد. بنابراین حتی یک فنجان قهوه ساده می‌تواند نتایج آزمایش خون را منحرف کند.

این مسئله که برای مردم بسیار ساده به نظر می‌رسد، یکی از بنیادی‌ترین اشتباهات رایج در آزمایش خون است.

کسی که چای شیرین نوشیده باشد، ممکن است با سطح قند بالا مواجه شود؛ یا فردی که قهوه تلخ مصرف کرده باشد، دچار نوسانات هورمونی شود و پزشک به اشتباه اختلالات غدد را مطرح کند. همین رفتار کوچک، به‌ظاهر بی‌اهمیت، نشان می‌دهد که چقدر آزمایش خون دقیق و حساس است.

مصرف خودسرانه دارو قبل از آزمایش خون

یکی از خطرناک‌ترین رفتارهایی که مردم پیش از انجام آزمایش خون مرتکب می‌شوند، مصرف خودسرانه یا بی‌برنامه دارو است؛ رفتاری که شاید ساده به نظر برسد، اما تأثیرات عمیقی بر نتایج آزمایش خون دارد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که داروهایی مثل مسکن‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، قرص‌های خواب، آرام‌بخش‌ها، قرص‌های مولتی‌ویتامین یا حتی مکمل‌های ورزشی هیچ اثری روی شاخص‌های خونی ندارند. اما حقیقت این است که کوچک‌ترین تغییر دارویی می‌تواند چندین آزمایش حیاتی را منحرف کند. داروهای کورتونی می‌توانند قند خون را افزایش دهند، داروهای تیروئید سطح هورمون‌ها را تغییر می‌دهند، مسکن‌ها آنزیم‌های کبدی را جابه‌جا می‌کنند و حتی یک قرص خواب ساده می‌تواند هورمون‌های استرس را مختل کند.

از سوی دیگر، برخی افراد تصور می‌کنند چون پزشک یک دارو را تجویز کرده، پس تأثیری بر آزمایش خون ندارد؛ در حالی که بسیاری از پزشکان انتظار دارند بیمار پیش از آزمایش خون، داروهای خاص را مصرف نکند یا دست‌کم بداند چه دارویی روی کدام پارامتر تأثیر مستقیم دارد. این مورد یکی از پیچیده‌ترین اشتباهات رایج خونگیری است که می‌تواند باعث شود پزشک به اشتباه فکر کند بیمار دچار آسیب کبدی شده یا آنزیم‌های کلیوی‌اش مختل شده است. تداخل دارویی با نتیجه آزمایش خون یک موضوع کاملاً علمی است و کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند مسیر تشخیص را تغییر دهد. از همین رو، همیشه لازم است بیمار پیش از نمونه‌گیری، فهرست داروهایش را اعلام کند و بدون اطلاع متخصص آزمایشگاه چیزی مصرف نکند.

فعالیت شدید هنگام آمدن به آزمایشگاه

یکی دیگر از رفتارهای بسیار رایج و در عین حال خطرناک مردم قبل از آزمایش خون، عجله کردن و فعالیت شدید است. بسیاری از افراد برای آنکه سر وقت به آزمایشگاه برسند، مسیر را سریع طی می‌کنند، پله‌ها را با عجله بالا می‌روند، با استرس زیاد وارد بیمارستان می‌شوند یا حتی با دویدن خود را به بخش نمونه‌گیری می‌رسانند. این رفتارها، هرچند از دید مردم «چیزی نیست»، اما از دید علم آزمایشگاهی می‌تواند یک خطای جدی ایجاد کند.

وقتی فرد به‌سرعت حرکت می‌کند، ضربان قلب بالا می‌رود، فشار خون تغییر می‌کند، اکسیژن‌رسانی تغییر می‌کند، هورمون‌های استرس آزاد می‌شوند و اسید لاکتیک افزایش می‌یابد. تمام این موارد می‌توانند نتیجه آزمایش خون را تا حد قابل توجهی بی‌اعتبار کنند. برای مثال، فردی که با عجله وارد آزمایشگاه شود ممکن است قند خون بالاتر، لاکتات بالا، آنزیم‌های استرسی افزایش‌یافته و تغییرات واضح در الکترولیت‌ها نشان دهد. پزشک این اعداد را می‌بیند و ممکن است به اشتباه تشخیص دهد که بیمار مشکل متابولیک یا مشکل غدد دارد، در حالی که این فقط نتیجه یک فعالیت شدید پیش از آزمایش بوده است.

این رفتار یکی از پنهان‌ترین اشتباهات رایج آزمایش خون است که معمولاً کسی به آن توجه نمی‌کند. مردم فکر می‌کنند اگر به‌موقع برسند مهم‌تر از آرام بودن است، در حالی که آرام‌سازی بدن یکی از اصول اصلی نمونه‌گیری استاندارد است. حتی توصیه می‌شود بیمار پس از رسیدن به آزمایشگاه پنج تا ده دقیقه روی صندلی بنشیند، نفس عمیق بکشد و بدن را به حالت پایدار برساند و سپس وارد اتاق نمونه‌گیری شود. این کار باعث می‌شود نتیجه آزمایش خون واقعی‌تر، دقیق‌تر و قابل‌اعتمادتر باشد.

کم آبی بدن و تأثیر آن بر نتیجه آزمایش خون

کم‌آبی بدن یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که به سادگی می‌تواند نتایج آزمایش خون را دچار اختلال کند. بسیاری از مردم تصور می‌کنند چون برای آزمایش خون باید ناشتا باشند، پس نباید آب بنوشند. همین تصور اشتباه باعث می‌شود با کم‌آبی شدید به آزمایشگاه بیایند و این موضوع تأثیر مستقیم بر غلظت خون دارد. وقتی بدن دچار کم‌آبی باشد، خون غلیظ‌تر می‌شود، هموگلوبین بالا می‌رود، هماتوکریت افزای

ش می‌یابد، میزان اوره و سدیم تغییر می‌کند و حتی برخی شاخص‌های کلیوی ممکن است غیرطبیعی گزارش شود.

این مسئله موجب می‌شود پزشک تصور کند بیمار دچار کم‌خونی معکوس، مشکلات خونی، نارسایی کلیه یا اختلالات غدد است. اما واقعیت این است که این تغییرات فقط ناشی از کمبود آب بوده است. این مورد یک اشتباه رایج خونگیری است که به‌طور غیرمستقیم باعث تشخیص غلط یا تکرار آزمایش می‌شود. در حقیقت، نوشیدن یک لیوان آب معمولی ساده می‌تواند از بسیاری از این خطاها جلوگیری کند. بسیاری از راهنماهای معتبر آزمایشگاهی حتی تأکید می‌کنند که نوشیدن آب ساده در دوران ناشتایی کاملاً مجاز و ضروری است.

فشار بیش از حد تورنیکه و مشت زدن مکرر هنگام نمونه گیری

این مورد هم به مردم و هم به تکنسین‌های تازه‌کار مربوط می‌شود، زیرا بسیاری از افراد هنگام نمونه‌گیری این رفتار را تشویق می‌کنند. حتماً دیده‌اید که تکنسین می‌گوید «مشتت را باز و بسته کن» یا «محکم مشت کن» یا تورنیکه را برای مدت طولانی روی دست می‌گذارند. اما از نظر علمی، این کار یکی از خطرناک‌ترین رفتارهای مرحله پیش‌تحلیلی است. مشت زدن زیاد باعث ترشح پتاسیم از عضلات می‌شود، سطح پتاسیم خون را بالا می‌برد، باعث افزایش هماتوکریت و پروتئین می‌شود و حتی احتمال همولیز را بالا می‌برد.

فشار طولانی‌مدت تورنیکه نیز اثر مشابهی دارد. تورنیکه باید کمتر از یک دقیقه روی دست بماند، زیرا بیش از این مدت باعث افزایش مصنوعی پتاسیم، لاکتات و پروتئین‌های خون می‌شود. بارها دیده شده است که بیمار پس از انجام آزمایش خون و مشاهده پتاسیم بالا، دچار اضطراب شدید شده و پزشک تصور کرده بیمار دچار نارسایی کلیه یا مشکلات قلبی است. اما پس از تکرار آزمایش بدون فشار زیاد تورنیکه، نتیجه کاملاً طبیعی گزارش شده است. این نشان می‌دهد که تکنیک نمونه‌گیری یکی از عوامل مهم در اشتباه رایج خونگیری است.

دستکاری رژیم غذایی درست قبل از آزمایش خون

بسیاری از مردم تصور می‌کنند اگر رژیم غذایی خود را درست ۲۴ ساعت قبل از آزمایش خون تغییر دهند، نتایج بهتر یا واقعی‌تری به دست می‌آورند. مثلاً برخی افراد قبل از آزمایش چربی خود را محدود می‌کنند، برخی دیگر برای اینکه نتیجه «بد» نشان داده نشود، غذاهای چرب نمی‌خورند، یا بالعکس، عده‌ای برای اینکه وضعیت واقعی بدنشان مشخص شود، عمدی غذاهای ناسالم مصرف می‌کنند. اما حقیقت این است که این رفتارها نتیجه‌ای کاملاً غیرواقعی ایجاد می‌کند.

در متون علمی تأکید می‌شود که آزمایش خون باید نمایانگر وضعیت واقعی بدن باشد، نه رفتارهای ۲۴ ساعت اخیر. تغییر ناگهانی رژیم غذایی باعث نوسانات شدید در چربی‌ها، قند خون، آنزیم‌های کبدی و حتی هورمون‌ها می‌شود. این دقیقاً همان چیزی است که در دسته اشتباهات رایج در آزمایش خون قرار می‌گیرد. بهترین کار این است که فرد چند روز قبل از انجام آزمایش خون رژیم معمول خود را داشته باشد تا پزشک بتواند وضعیت واقعی بدن را تحلیل کند.

عدم استراحت کافی پیش از آزمایش خون

یکی از اشتباهاتی که کمتر درباره آن صحبت می‌شود، اما اثرات عمیقی بر نتیجه آزمایش خون دارد، بی‌خوابی و خستگی شدید است. بسیاری از مردم تصور می‌کنند آزمایش خون تنها وابسته به خوراک و نوشیدنی است، در حالی که خواب و استراحت، یکی از مهم‌ترین عوامل فیزیولوژیک تأثیرگذار بر نتایج آزمایش خون است. وقتی فرد شب قبل از نمونه‌گیری خوب نخوابد یا با استرس شدید درگیر باشد، هورمون‌های استرس مثل کورتیزول، آدرنالین و نورآدرنالین افزایش پیدا می‌کند. این هورمون‌ها مستقیماً روی قند خون، سطح چربی‌ها، فشار خون و عملکرد سیستم ایمنی تأثیر دارند. بنابراین یک فرد بی‌خواب ممکن است سطح قند خون بالاتر، کلسترول نوسانی، ESR غیرطبیعی یا حتی کاهش یا افزایش غیرموثر برخی هورمون‌ها داشته باشد. پزشک این نتایج را می‌بیند و ممکن است تصور کند بیمار دچار اختلال غدد یا التهاب است، در حالی که این تغییرات فقط ناشی از بی‌خوابی بوده است.

این موضوع یکی از ظریف‌ترین موارد اشتباه رایج خونگیری است، زیرا هیچ‌کس تصور نمی‌کند خوابیدن یک شب می‌تواند نتیجه آزمایش را تغییر دهد. اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد که کیفیت خواب شب قبل تا ۳۰ درصد می‌تواند برخی شاخص‌های هورمونی و متابولیک را دچار تغییر کند. حتی در برخی آزمایش‌های مهم مثل تست کورتیزول یا هورمون رشد، بی‌خوابی باعث می‌شود نتایج کاملاً غیرقابل‌اعتماد باشند. به همین دلیل توصیه می‌شود فرد شب قبل از آزمایش خون زودتر بخوابد و صبح با آرامش و بدون استرس خود را به آزمایشگاه برساند. این کار ساده یکی از دلایل مهم دقت در آزمایش خون است.

تمیز نکردن پوست از مواد آرایشی کرمها و لوسیونها پیش از خونگیری

یکی از مواردی که کمتر کسی درباره آن فکر می‌کند، استفاده از کرم‌ها، لوسیون‌ها، مواد آرایشی یا حتی روغن‌های بدن روی سطح پوست است. بسیاری از افراد پیش از مراجعه به آزمایشگاه، برای خوش‌ظاهر بودن یا جهت رطوبت‌رسانی پوست از این محصولات استفاده می‌کنند. اما همین مواد می‌توانند مانع چسبندگی پنبه الکی، اختلال در ضدعفونی، سر خوردن سوزن و افزایش احتمال آلودگی محل نمونه‌گیری شوند. برای یک تکنسین با تجربه این مسئله شاید قابل کنترل باشد، اما در مواردی باعث لغزش سوزن، کبودی شدید یا نفوذ بافتی داروهای ضدعفونی‌کننده می‌شود.

این مسئله گرچه به‌ظاهر ساده است، اما در رده اشتباهات رایج آزمایش خون قرار می‌گیرد. زیرا وقتی پوست لیز یا چرب باشد، ورود سوزن سخت‌تر می‌شود، خونگیری طولانی‌تر می‌شود و احتمال فشار دادن بیش از حد دست، کشیدن زیاد پوست یا حتی یافتن ورید صحیح کاهش پیدا می‌کند.

همه این عوامل ممکن است باعث ایجاد درد بیشتر، هماتوم و حتی نیاز به خونگیری دوباره شوند. بسیاری از افراد فقط به ظاهر پوست توجه دارند، در حالی که برای آزمایش خون لازم است منطقه نمونه‌گیری کاملاً تمیز، خشک و بدون لایه‌های آرایشی یا چرب باشد.

پنهان کردن سابقه غش کردن یا ترس از خون و سوزن

یکی از جنجالی‌ترین رفتارهای مردم، پنهان کردن ترس از سوزن، سابقه غش، سرگیجه یا افت فشار هنگام خونگیری است. بسیاری از افراد فکر می‌کنند بیان این موضوع نشانه ضعف است، یا از این می‌ترسند که پرسنل آزمایشگاه آن‌ها را مسخره کنند. اما حقیقت این است که دانستن این سابقه برای تکنسین حیاتی است، زیرا روش خونگیری در این افراد باید متفاوت باشد. تکنسین باید بیمار را در حالت نشسته با پشتی یا حتی در حالت خوابیده نمونه بگیرد، از تورنیکه کمتر استفاده کند، محیط را آرام کند و پس از نمونه‌گیری مدت بیشتری بیمار را تحت نظر قرار دهد.

وقتی فرد این سابقه را پنهان می‌کند، احتمال غش، افت فشار ناگهانی، تعریق سرد، تهوع و حتی سقوط از صندلی بسیار بالا می‌رود. این وضعیت نه‌تنها خطرناک است، بلکه می‌تواند باعث آسیب جسمی یا نیاز به احیای پزشکی شود. این رفتار، یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین مصادیق اشتباه رایج خونگیری است که پیامدهای فیزیکی جدی برای بیمار دارد. بارها در آزمایشگاه‌ها مشاهده شده که بیمار بدون اطلاع دادن، پس از ورود سوزن ناگهان بی‌هوش شده و به زمین افتاده است؛ در حالی که اگر فقط یک جمله ساده گفته بود «من سابقه غش دارم»، تکنسین روش متفاوتی را اعمال می‌کرد. پنهان کردن این موضوع یک اشتباه مرگبار است که می‌تواند با یک گفت‌وگوی ساده پیشگیری شود.

نوشیدن نوشابه انرژی زا یا مصرف مواد محرک پیش از آزمایش خون

نوشیدنی‌های انرژی‌زا، محرک‌ها و حتی برخی ویتامین‌های پودری که در باشگاه‌ها مصرف می‌شوند، تأثیرات بسیار شدیدی روی نتایج آزمایش خون دارند. این مواد باعث افزایش شدید ضربان قلب، بالا رفتن هورمون‌های استرس، افزایش قند خون، کاهش تعادل الکترولیت‌ها و تغییر ناگهانی فشار خون می‌شوند. بسیاری از جوانان پیش از مراجعه به آزمایشگاه، برای بیدار شدن یا تقویت انرژی، یک نوشابه انرژی‌زا مصرف می‌کنند و تصور می‌کنند این کار هیچ ارتباطی با آزمایش خون ندارد. در حالی که این یکی از خطرناک‌ترین عوامل اختلال در نتایج است.

برای مثال، نوشیدنی‌های انرژی‌زا سطح کافئین بسیار بالایی دارند و می‌توانند مقادیر کورتیزول و آدرنالین را چند برابر کنند. این هورمون‌ها به‌طور مستقیم روی قند، متابولیسم چربی و عملکرد کلیه اثر می‌گذارند. بنابراین نتیجه آزمایش خون فردی که انرژی‌زا مصرف کرده، ممکن است کاملاً شبیه فردی باشد که در وضعیت اضطراری قرار دارد. این یکی از موارد بسیار مهم در فهرست اشتباهات رایج آزمایش خون است که مخصوصاً در نسل جوان رواج پیدا کرده است. بسیاری از نوجوانان و ورزشکاران حتی نمی‌دانند که مکمل‌های پمپ و آمینواسیدهای محرک نیز همین اثر را دارند و بخشی از تغییرات خطرناک آزمایش خون ناشی از همین محصولات است.

تأثیر سیگار کشیدن پیش از آزمایش خون

سیگار یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار بر ساختار خون است. نیکوتین باعث انقباض عروق، افزایش فشار خون، بالا رفتن ضربان قلب، تغییر در گلبول‌های قرمز و افزایش سطح مونوکسیدکربن در بدن می‌شود. همه این عوامل می‌توانند نتایج آزمایش خون را تغییر دهند. بسیاری از افراد درست یک ساعت قبل از رفتن به آزمایشگاه سیگار می‌کشند و فکر می‌کنند چون غذا نخورده‌اند، پس ناشتا هستند و سیگار تداخلی ایجاد نمی‌کند. اما حقیقت این است که مصرف سیگار می‌تواند هموگلوبین را افزایش دهد، اکسیژن‌ رسانی را مختل کند و سطح برخی آنزیم‌ها را دچار نوسان سازد.

این رفتار یکی از رایج‌ترین اشتباهات رایج خونگیری است که کمتر کسی به آن توجه دارد. فردی که پیش از آزمایش خون سیگار می‌کشد ممکن است نتایجی مشابه بیمار مبتلا به مشکلات ریوی یا خونی داشته باشد، در حالی که این فقط اثر نیکوتین و مونوکسیدکربن بوده است. حتی دستورالعمل‌های بین‌المللی توصیه می‌کنند که فرد حداقل یک ساعت تا سه ساعت پیش از آزمایش خون از مصرف سیگار خودداری کند تا نتیجه واقعی و دقیق به دست آید.

عدم اعلام بیماریهای زمینه‌ای به تکنسین آزمایشگاه

یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین اشتباهاتی که مردم هنگام انجام آزمایش خون مرتکب می‌شوند، پنهان کردن یا اعلام نکردن بیماری‌های زمینه‌ای است. بسیاری از بیماران فکر می‌کنند چون پزشک پرونده بیماری‌شان را دارد، دیگر نیازی نیست این اطلاعات را به تکنسین آزمایشگاه هم بگویند. اما این تصور کاملاً غلط است، زیرا تکنسین نمونه‌گیر لازم است از وجود بیماری‌هایی مثل فشار خون، کم‌خونی، دیابت، صرع، مشکلات انعقادی، بیماری‌های قلبی، حساسیت‌های دارویی، سابقه آلرژی به الکل یا لاتکس، یا حتی سابقه وریدهای ضعیف مطلع باشد.

بدون داشتن این اطلاعات، تکنسین ممکن است از روش نمونه‌گیری نامناسب استفاده کند یا عوامل تحریک‌کننده به کار ببرد و این موضوع می‌تواند برای بیمار خطرناک باشد.

برای مثال، فردی که مشکل انعقاد خون دارد، بعد از نمونه‌گیری ممکن است دچار خونریزی طولانی، هماتوم‌های بزرگ یا حتی کبودی شدیدی شود. اگر تکنسین از این موضوع مطلع باشد، محل نمونه‌گیری را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد، مدت بیشتری کنترل انجام می‌دهد و توصیه‌های لازم را ارائه می‌کند. همین مسئله در افراد دیابتی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، زیرا نوسان قند خون، کم‌آبی و ضعف عمومی می‌تواند هنگام آزمایش خون مشکل‌ساز شود. این موضوع یکی از مهم‌ترین موارد اشتباه رایج خونگیری است که بارها منجر به خطا، آسیب و حتی مراجعه مجدد بیمار شده است. اطلاع‌رسانی درست، ساده‌ترین کاری است که می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند و کیفیت آزمایش خون را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.

رعایت نکردن دقیق زمان مراجعه به آزمایشگاه برای آزمایش خون

یکی از مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین نکات درباره آزمایش خون، اهمیت زمان مراجعه است. بسیاری از افراد بدون توجه به دستور پزشک، در ساعات اشتباه برای آزمایش خون مراجعه می‌کنند. در حالی که بسیاری از آزمایش‌های هورمونی، قندی و تست‌های مرتبط با کورتیزول، آهن، تست‌های تیروئید و حتی ویتامین D به ریتم شبانه‌روزی وابسته هستند. برای مثال تست کورتیزول صبح باید حدود ساعت هفت تا ده انجام شود، زیرا بیشترین سطح هورمون در همین زمان است. انجام این تست در ساعت یک بعدازظهر می‌تواند نتیجه را کاملاً غیرواقعی و اشتباه نشان دهد.

همین مسئله درباره تست‌های تیروئید نیز صدق می‌کند. برخی افراد ابتدا داروی تیروئید مصرف می‌کنند و سپس برای آزمایش خون می‌روند. این کار یکی از خطرناک‌ترین اشتباهات رایج آزمایش خون است، زیرا مصرف دارو درست قبل از نمونه‌گیری می‌تواند نتیجه را کاملاً تحریف کند. همین‌طور در آزمایش قند ناشتا، مراجعه در ساعت دیرهنگام می‌تواند باعث ضعف، تعریق سرد و نوسانات قندی شود. رعایت زمان صحیح آزمایش‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل دقت نتایج است که بسیاری از بیماران از آن بی‌خبرند.

چگونه باورهای اشتباه و توصیه‌های غیرعلمی اطرافیان می‌توانند نتیجه آزمایش را تحت تأثیر قرار دهند

خیلی از افراد تصور می‌کنند که برای جلوگیری از ضعف یا افت قند در هنگام نمونه‌گیری باید یک قند، خرما یا نوشیدنی شیرین مصرف کنند. این تصور اشتباه نه‌تنها باعث جلوگیری از ضعف نمی‌شود، بلکه مهم‌ترین علت نتایج غیرواقعی قند خون و چربی خون در آزمایشگاه‌هاست. وقتی فرد درست یک ساعت قبل از آزمایش خون کمی شکر مصرف می‌کند، سطح گلوکز ناگهان افزایش می‌یابد و بدن وارد فاز ترشح انسولین می‌شود. نتیجه این وضعیت می‌تواند قند خون غیرواقعی و حتی چربی خنثی غیرطبیعی باشد. این رفتار یکی از رایج ترین اشتباهات رایج در خونگیری است و بارها باعث تکرار آزمایش، ایجاد ترس از دیابت یا حتی تشخیص نادرست شده است.

حتی مصرف نوشیدنی‌های ظاهراً سالم مثل شیر، قهوه با شیر، آبمیوه طبیعی یا دمنوش شیرین هم می‌تواند سطح قند و چربی خون را دگرگون کند. بهتر است افراد فقط از آب ساده استفاده کنند و اگر دچار ضعف یا سرگیجه هستند، این موضوع را به تکنسین اطلاع دهند تا روش نمونه‌گیری مناسب‌تری اتخاذ شود.

عدم رعایت ترتیب صحیح آزمایش‌ها توسط بیمارانی که چند آزمایش مختلف دارند

در مواردی که بیمار قرار است چند خدمت پزشکی شامل عکس، سونوگرافی، نوار قلب یا تست ورزش همراه با آزمایش خون انجام دهد، بسیار مهم است که ترتیب انجام این خدمات صحیح باشد. برای مثال، برخی افراد ابتدا تست ورزش انجام می‌دهند و سپس برای آزمایش خون مراجعه می‌کنند. این یکی از موارد بسیار مهم اشتباهات رایج آزمایش خون است. زیرا تست ورزش باعث افزایش شدید آنزیم‌های عضلانی، بالا رفتن دمای بدن، تغییر الکترولیت‌ها و افزایش لاکتات می‌شود. اگر فرد پس از تست ورزش آزمایش خون دهد، نتیجه کاملاً غیرقابل اعتماد خواهد بود.

همچنین انجام سونوگرافی شکمی که نیاز به ناشتا بودن دارد، باید پیش از هرگونه خوردن یا نوشیدن انجام شود. اما برخی بیماران ابتدا آزمایش خون می‌دهند، سپس سونوگرافی می‌روند و بعد مجبور می‌شوند دوباره به حالت ناشتا برگردند. این موارد باعث سردرگمی و در بسیاری موارد تکرار نمونه‌گیری می‌شود.

نقش باورهای نادرست و توصیه‌های غیرعلمی در خطاهای آزمایش خون

یکی از عجیب‌ترین و شایع‌ترین موارد اشتباه رایج خونگیری، پیروی از توصیه‌ها و باورهای غلط اطرافیان است. برخی افراد می‌شنوند که «برای بالا نشان ندادن چربی، شب قبل آبلیمو بخور»، یا «قند خون اگر بالاست، یک قند بخور تا نیفتی»، یا «قبل از آزمایش خون آب سرد بخور که رگت بهتر پیدا شود». این نوع توصیه‌ها هیچ پایه علمی ندارند و حتی می‌توانند باعث اختلال در نتیجه آزمایش خون یا سخت‌تر شدن نمونه‌گیری شوند.

حتی برخی افراد می‌گویند «برای اینکه رگ بهتر پیدا شود، چند تا مشت محکم بزن»، در حالی که این یکی از مخرب‌ترین رفتارهاست و باعث افزایش ناگهانی پتاسیم و همولیز خون می‌شود. باورهای نادرست معمولاً ریشه در تجربه‌های فردی یا توصیه‌های نسل گذشته دارند، نه در علم. نتیجه پیروی از این توصیه‌ها معمولاً یک نمونه‌گیری سخت، نتایج نادرست یا حتی تکرار آزمایش است.

بیشتر خطاهای آزمایشگاهی زمانی رخ می‌دهد که مردم پیش از آزمایش خون رفتارهای ساده و روزمره‌ای انجام می‌دهند که نتیجه را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ نه به‌دلیل دستگاه‌ها، مواد مصرفی یا تکنیک‌های پیچیده. ناشتا نبودن صحیح، مصرف دارو، عجله و ورزش، نوشیدن چای یا قهوه، پنهان کردن سابقه غش و رعایت نکردن زمان مناسب آزمایش—همه این رفتارها می‌توانند نتیجه آزمایش خون را به‌طور جدی دگرگون کنند. شناخت این موارد و آگاهی از آن‌ها می‌تواند از تکرار نمونه‌گیری، تشخیص‌های اشتباه، هزینه‌های اضافی و اضطراب بی‌مورد جلوگیری کند.

هر آزمایش خون تنها چند قطره خون نیست؛ بلکه تصویری دقیق از وضعیت واقعی بدن است. هر تغییری در رفتار، حتی کوچک، می‌تواند این تصویر را مخدوش کند. بنابراین رعایت نکات درست پیش از نمونه‌گیری، بهترین راه برای دریافت یک نتیجه دقیق، علمی و قابل اعتماد است.

در این مقاله تلاش می‌کنیم آگاهی عمومی را افزایش دهیم، دقت مراحل پیش‌تحلیلی را بالا ببریم و از بروز اشتباهات رایج خونگیری جلوگیری کنیم تا بیماران و تکنسین‌ها بهترین کیفیت آزمایش خون را تجربه کنند.

منابع

۱. Tietz Textbook of Clinical Chemistry

۲. WHO Guidelines on Drawing Blood

۳. Clinical Chemistry by Bishop

نویسنده

زهرا درخشان‌پناه – دکترای امور آزمایشگاهی و مدرس